Άπλα και γρήγορα – Πως δημιουργήθηκε η κρίση του 2008;

Από το καλοκαίρι του 2008 οι ΗΠΑ γνώρισαν μια από τις χειρότερες κρίσεις στην οικονομική τους ιστορία, σίγουρα τη μεγαλύτερη από το μεγάλο κραχ του 1929. Από τότε πολλοί προσπάθησαν να μας πείσουν ότι ήταν μια κρίση των χρηματιστηρίων και των αγορών που μεταφέρθηκε σε πολλές οικονομίες του πλανήτη. Πως πραγματικά όμως δημιουργήθηκε η κρίση του 2008;

Στην ουσία η ερώτηση μπορεί να μετασχηματιστεί στο ερώτημα, πως τα golden boys (οι διοικήσεις των αμερικανικών τραπεζών) μπόρεσαν να δημιουργήσουν μια παγκόσμια κρίση που έπληξε και πλήττει ακόμα το μισό πλανήτη; Η λογική της δημιουργίας αυτής της παγκόσμιας οικονομικής ανισορροπίας βρίσκεται απλώς στην ιδέα του γρήγορου και εύκολου κέρδους των τραπεζών αλλά των ίδιων των –πρώην- golden boys.

Στις ΗΠΑ από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 κυριάρχησε ο εξής απλούστατος διάλογος ανάμεσα στις τράπεζες και στους πελάτες τους. Όταν ένας αμερικανός έμενε σε ένα νοικιασμένο σπίτι η τράπεζα ερχόταν και του έκανε την εξής αυτονόητη πρόταση: «Θέλεις να σε δανειοδοτήσω ώστε να αποκτήσεις ιδιόκτητη κατοικία και με τα ίδια χρήματα που πληρώνεις το ενοίκιο σου να αποπληρώνεις τις δόσεις ενός στεγαστικού δανείου;» Μέχρι εδώ τίποτα δεν είναι περίεργο ούτε αντιτίθεται στη διεθνή τραπεζική πρακτική.

Πολλοί έλαβαν στεγαστικά δάνεια και οι τράπεζες φρόντιζαν να έχουν όλες τις απαραίτητες εγγυήσεις για την αποπληρωμή αυτών των δανείων αποκομίζοντας οι δανειολήπτες κατοικία οι Τράπεζες κέρδη και τα golden boys τα περιβόητα bonus τους. Όταν όμως τελείωσε η κατηγορία των φερέγγυων πελατών οι διοικήσεις των τραπεζών επεκτάθηκαν σε κατηγορίες όχι και τόσο φερέγγυων δανειοληπτών. Ποιο ήταν το επιχείρημα για να πείσουν όλο και περισσότερο κόσμο να λάβει δάνειο;

Η απάντηση βρίσκεται στις τιμές της αγοράς ακινήτων η οποία κάλπαζε από το 2000 έως το τέλος του 2006. Έτσι, οι τράπεζες μπορούσαν να απαντήσουν με μια συμφέρουσα πρόταση προς κάθε υποψήφιο πελάτη είτε είχε είτε δεν είχε τις απαιτούμενες εξασφαλίσεις που θα μπορούσαν να εγγυηθούν την αποπληρωμή του δανείου. Όταν λοιπόν ο πελάτης έλεγε ότι έχει μια επισφαλή εργασία και ίσως σε λίγο καιρό να είναι άνεργος ή ότι μπορεί να έχει μειωμένα εισοδήματα και αυτό προφανώς θα σήμαινε ότι δεν θα είναι σε θέση στο μέλλον να αποπληρώσει το δάνειο στην τράπεζα και ταυτόχρονα τόνιζε ότι δεν έχει κάποια ακίνητη ή κινητή αξία ώστε η τράπεζα να προσημειώσει για να αποζημιωθεί σε περίπτωση αθέτησης της αποπληρωμής του στεγαστικού η τράπεζα του πρόσφερε την εξής άτυπη συμφωνία: Του έλεγε δηλαδή, ότι σε περίπτωση που το δάνειο δεν αποπληρώνονταν θα προέβαινε σε κατάσχεση της κατοικίας του…

ΟΜΩΣ, σε αυτή την περίπτωση θα ήταν ωφελημένοι και οι δύο, και ο πελάτης και η τράπεζα λόγω… της φούσκας στην αγορά ακινήτων! Ας υποθέσουμε ότι ένας δανειολήπτης δανείζονταν από μια τράπεζα των ΗΠΑ το ποσό των 100.000$ για αγορά κατοικίας. Ας υποθέσουμε για χάρη του παραδείγματος ότι η αξία του ακινήτου ανέρχεται σε 95.000$ και στη συνέχεια ότι το επιτόκιο του δανείου ανέρχεται σε 3% του αρχικού ποσού. Αυτό σημαίνει ότι τον πρώτο χρόνο το ποσό του δανείου που θα πρέπει να αποπληρωθεί είναι 103.000$.

Η τράπεζα λοιπόν έκανε τον εξής συλλογισμό: Αν τον πρώτο χρόνο δεν μπορέσει να αποπληρώσει το δάνειο θα του κατάσχει το σπίτι το οποίο όμως λόγω της κατακόρυφης αύξησης των τιμών των ακινήτων θα αξίζει στο πλειστηριασμό 110.000$. Όταν η τράπεζα πλειστηριάσει το ακίνητο θα λάβει τα 103.000$ για τον εαυτό της, εξασφαλίζοντας την αποπληρωμή του κεφαλαίου της μαζί με τους τόκους της περιόδου ενώ από τα 110.000$ θα περισσέψουν 7.000$ τα οποία θα καταλήξουν στην τσέπη του δανειολήπτη ο οποίος θα έχει ένα μικρό κέρδος (από το… πουθενά) ακόμα και σε περίπτωση που δεν μπορεί να αποπληρώσει το δάνειο και χάσει και την κατοικία του!

Σε αυτές τις συνθήκες οι διοικήσεις των αμερικανικών τραπεζών πλούτιζαν επί μια σχεδόν δεκαετία «ποντάροντας» στη συνεχιζόμενη αύξηση των τιμών των ακινήτων. Η συνεχής παροχή ρευστότητας από τις τράπεζες τροφοδοτούσε μια συνεχή ζήτηση για ακίνητα και οι τιμές αυξάνονταν συνεχώς επιβεβαιώνοντας το…χρυσό κανόνα των golden boys.

Επειδή όμως κάθε φούσκα, όπως όλα τα ωραία πράματα στη ζωή κάποτε…τελειώνουν, έτσι από το τέλος του 2006 έντρομοι δανειολήπτες και τράπεζες είδαν τον κρίκο της αλυσίδας που τους απέφερε αμοιβαίο κέρδος να σπάει. Αυτό σήμαινε ότι για το προαναφερθέν δάνειο των 100.000$ για ένα ακίνητο των 95.000$ όχι μόνο δεν μπορούσε να πωληθεί 110.000$ αλλά έφτανε να πωληθεί ακόμα και 60.000$. Αυτό σήμαινε ότι ο ιδιοκτήτης προφανώς δεν έπαιρνε ούτε ένα δολάριο από την κατάσχεση και τον πλειστηριασμό της κατοικίας του και η τράπεζα έπρεπε να καταγράψει λογιστικές ζημίες ύψους 35.000$ στο χαρτοφυλάκιό της!

Από εκεί που η λογική των δανείων χαμηλής εξασφάλισης (sub primes) παρήγαγε μεγάλα κέρδη για τις τράπεζες  και ανατροφοδοτούσε τις αυξήσεις στην αγορά ακινήτων, κατέληξε να αποτελεί μοχλό για την εξάντληση των αποθεματικών των τραπεζών μόνιμο καταγραφέα ζημιών και μέσο φτωχοποίησης των δανειοληπτών τους. Πολλές τράπεζες χρεοκόπησαν όπως η Bearn Sterns και η Lehman Brothers και το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα βρέθηκε με ανάγκες ανακεφαλαιοποίησης  700 δις $!

Το χειρότερο όμως, δεν ήταν αυτό. Όλα αυτά τα χρόνια των παχιών αγελάδων οι αμερικανικές τράπεζες φρόντισαν να τιτλοποιήσουν τα δάνεια χαμηλής εξασφάλισης δηλαδή να τα τεμαχίσουν σε μικρά μερίδια (κάτι σαν μετοχές) και να τα πουλήσουν σε ολόκληρο τον κόσμο. Και το έγκλημα συνεχίζεται... Οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης (Standard and Poor’s, Moody’s, Fitch) δίνουν σε αυτές τις τιτλοποιήσεις τη μέγιστη αξιολόγηση ΑΑΑ ώστε να θεωρούνται το ίδιο φερέγγυα με τα ομόλογα του Αμερικανικού ή του γερμανικού δημοσίου αλλά με …πολλαπλάσια επιτόκια για τον κάτοχο τους! Στο παγκόσμιο τραπεζικό στερέωμα υποκαθίστανται τα κρατικά ομόλογα με μεγάλο αριθμό από τις τιτλοποιήσεις των Sub Prime δανείων που στην αρχή αποφέρουν τεράστια κέρδη σε σχέση με τα κρατικά ομόλογα..

Από το καλοκαίρι όμως του 2007 όλοι αρχίζουν να καταλαβαίνουν σε ολόκληρο τον κόσμο ότι αυτά τα «χαρτάκια» αξίζουν πολύ λιγότερο και μάλλον δεν είναι αρκετά επικερδή… Από το Σεπτέμβρη του 2008 που καταρρέει η Lehman Brothers καταλαβαίνουν ότι αυτά τα χαρτιά που έχουν σε δις $ στα χαρτοφυλάκια τους είναι τοξικά… Και πλέον είναι αργά γιατί έχουν δηλητηριάσει την παγκόσμια οικονομία.. 

Απλυτος