Αργεντινή vs Ελλάδα. Χρεωκοπία ή Μνημόνιο; (Όλα τα οικονομικά διαγράμματα των δύο οικονομιών)

Η κρίση της ελληνικής οικονομίας που από πολλούς χαρακτηρίστηκε ως κρίση δημοσίου χρέους και αυξημένων δημοσιονομικών ελλειμμάτων πολλές φορές στα δημοσιογραφικά πάνελς και στην καθημερινή αρθρογραφία προκάλεσε αναφορές στην οικονομία της Αργεντινής και στην πτώχευση του 2001.

Πολλές φορές ακόμα και στο ελληνικό κοινοβούλιο έγιναν συσχετίσεις με την οικονομία της Αργεντινής ειδικά εν όψει μιας επικείμενης απομείωσης του ελληνικού χρέους. Ας αναλύσουμε λοιπόν τον τρόπο με τον οποίο οι κυβερνήσεις της Αργεντινής διαχειρίστηκαν την κρίση και ας επιχειρήσουμε μια σύγκριση με τον τρόπο που επιλέχτηκε να διαχειριστεί το ελληνικό οικονομικό επιτελείο την ύφεση που ξέσπασε το 2010.

Σκοπός δεν είναι προφανώς, ο ισχυρισμός ότι στην μια ή στην άλλη οικονομία το επίπεδο διαβίωσης είναι χαμηλότερο ή υψηλότερο αλλά πως κινήθηκε αυτό το επίπεδο διαβίωσης από την στιγμή που ξέσπασε η κρίση. Για να γίνει εξ αρχής αντιληπτό το επίπεδο διαβίωσης πρέπει να παρατεθεί το κατά κεφαλήν εισόδημα στις δύο οικονομίες. Ο μέσος Έλληνας λοιπόν στην αρχή της κρίσης είχε ετήσιο εισόδημα 23.400 $[1] το 2009 ενώ ο μέσος Αργεντίνος 6.450 $ το έτος 2001. Όπως γίνεται κατανοητό κανείς δεν ισχυρίζεται ότι ένας κάτοικος της Αργεντινής ζει καλύτερα από έναν Έλληνα, όμως έχει πολύ μεγάλη σημασία από τη στιγμή που ξεσπά η κρίση πως εξελίσσεται το μέσο επίπεδο διαβίωσης για τις δυο οικονομίες.

Η ελληνική οικονομία μετά από τρεις δεκαετίες δημοσιονομικών ελλειμάτων αθροίζει συνολικά ένα δημόσιο χρέος ίσο με το 129%[2] του ΑΕΠ της ενώ κατά τη δημοκρατική διακυβέρνηση της Αργεντινής (από το 1983), το 2000 το δημόσιο χρέος έχει φτάσει περίπου στο 165%[3] του ΑΕΠ. Και οι δυο οικονομίες βρίσκονται χωρίς εθνικό νόμισμα της στιγμή της κρίσης, η Ελλάδα από το 2002 με την υιοθέτηση του ευρώ και η Αργεντινή από το 1989 ορίζει ισοτιμία ένα προς ένα με το δολάριο.

Τη στιγμή της κρίσης και οι δύο οικονομίες βρίσκονται «δεμένες» στο ευρώ η στο δολάριο χωρίς να μπορούν να «τυπώσουν» χρήμα και χωρίς εθνική νομισματική πολιτική. Στα πλαίσια των σταθερών αυτών ισοτιμιών η Ελλάδα κατορθώνει να μειώσει τον πληθωρισμό της από περίπου 22%[4] (1993) ενώ η Αργεντινή δαμάζει έναν πληθωρισμό της τάξης του 20.000%[5] (1991) ετησίως.

Το χρέος της Αργεντινής το 2001 έχει φτάσει σε ύψος ρεκόρ 136 δις $ ενώ το ξεκίνημα της κρίσης βρίσκει την Ελλάδα να έχει δανειστεί 295 δις €.

Από αυτό το σημείο και μετά οι πολιτικές για την αντιμετώπιση της κρίσης των δύο οικονομιών είναι εκ διαμέτρου αντίθετες. Η Ελλάδα επιλέγει το δρόμο των νέων δανείων από την Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα, την Κομισιόν και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο που επιβάλλουν στην Ελλάδα προγράμματα άγριας δημοσιονομικής λιτότητας ενώ η Αργεντινή επιλέγει το δρόμο της χρεοκοπίας.

Σ αυτό το σημείο χρειάζεται να διευκρινιστεί ότι και οι δύο χώρες έχουν ιδιαίτερα χαμηλή εξαγωγική δυνατότητα. Και οι δύο χώρες εξάγουν περίπου 2 δις $ δηλαδή ένα μικρό μέρος της εθνικής τους παραγωγής. Είναι ψευδές ότι η Αργεντινή τη στιγμή της κρίσης είναι μια εξαγωγική χώρα γεγονός που επιβεβαιώνεται από τα ιστορικά στοιχεία της συγκεκριμένης περιόδου από την Στατιστική υπηρεσία της Αργεντινής και όλους τους διεθνείς οργανισμούς.

Η Ελλάδα από το 2010 χρησιμοποιεί την πολιτική της «αναπτυξιακής λιτότητας» η οποία στοχεύει στην ανάπτυξη μέσω εξαγωγών. Η λογική (που αργότερα το ΔΝΤ θα παραδεχτεί ότι ήταν λάθος) είναι απλή: Επειδή η Ελλάδα δεν έχει εθνικό νόμισμα ώστε  να υποτιμηθεί, πρέπει να υποτιμηθεί η τιμή των ελληνικών προϊόντων μειώνοντας τους εργατικούς μισθούς. Αφού βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων και οι εξαγωγές αυξηθούν, αυτό με τη σειρά του θα αυξήσει την απασχόληση και θα δημιουργήσει ανάπτυξη. Το δόγμα της «εσωτερικής υποτίμησης», με λίγα λόγια, αποτέλεσε ένα αποτυχημένο οικονομικό υπόδειγμα που όχι μόνο δεν έφερε ανάπτυξη αλλά βύθισε την Ελλάδα στο χάος της ύφεσης κι της ανεργίας από το 2010 έως σήμερα.

Η Αργεντινή αντίθετα εφάρμοσε πολιτικές δημοσιονομικής και νομισματικής επέκτασης. Το αντίθετο δηλαδή από τις πολιτικές λιτότητας που εφαρμόστηκαν στην ελληνική οικονομία. Από το 2001 το πέσο αποδεσμεύεται από το δολάριο και υποτιμάται περίπου 70%. Από την κλειδωμένη ισοτιμία 1-1 με το δολάριο η ισοτιμία καταλήγει να αντιστοιχεί 1 δολάριο περίπου σε 4 πέσος ενώ αρχικά υπάρχει μεγάλη αδυναμία να αντιμετωπιστεί η φυγή καταθέσεων. Από την κυβέρνηση οριοθετούνται εμπόδια για τη φυγή κεφαλαίων με αποκορύφωμα το διάσημο «κοραλίτο» (μαντρί όπως έμεινε στην τοπική διάλεκτο) που όριζε ως ανώτατο ποσό ανάληψης περίπου 1.000 πέσος ανά μήνα. Τους πρώτους μήνες η αγορά ακινήτων κατέγραψε εξαιρετικά μεγάλη πτώση ενώ ο δείκτης τιμών του χρηματιστηρίου κατρακύλησε από τις 600 μονάδες προ κρίσης στις 200, ενώ ο πληθωρισμός παραμένει ως δομικό πρόβλημα της οικονομίας σε υψηλά επίπεδα ακόμα και σήμερα.

Στη συνέχεια η τόνωση της εσωτερικής ζήτησης με ταυτόχρονο «κούρεμα» του δημόσιου χρέους αφού αποπληρώθηκαν στο 100% τα δάνεια του ΔΝΤ και η παραγωγική ανασυγκρότηση της οικονομίας συνέβαλλαν στην μεγάλη ανάπτυξη του γεωργικού τομέα (κυρίως σόγιας) και της κτηνοτροφίας όπου με κρατικές επενδύσεις και επιχορηγήσεις άρχισαν να δημιουργούνται και να αυξάνονται οι εισαγωγές και η απασχόληση. Η τόνωση της ζήτησης μετά από απώλεια περίπου 15% στο ΑΕΠ από τη στιγμή της ανακοίνωσης της χρεοκοπίας αντισταθμίστηκε με ανάπτυξη 5% το 2003 και στη συνέχεια 8 με 10% ανά έτος έως το 2008.

Με λίγα λόγια οι κρατική στήριξη της οικονομίας και η διαγραφή του χρέους έκανε εφικτή την προσέγγιση του ίδιου επιπέδου εισοδήματος στην Αργεντινή με εκείνα τα επίπεδα προ κρίσης μέσα σε τέσσερα περίπου έτη. Η διαγραφή χρέους από 50% έως 75% (2005 και 2010) συντέλεσε αποφασιστικά ώστε ένα μεγάλο μέρος του κρατικού προϋπολογισμού που διαφορετικά θα κατέληγε σε αποπληρωμή ομολόγων να εισαχθεί στην οικονομία της αργεντινής ως επένδυση για να καταλήξει σε διψήφια νούμερα ανάπτυξης. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι η ανεργία στην Αργεντινή που έφτασε το 22% το 2002 στα επόμενα πέντε έτη έπεσε κάτω από 10% και αυτή τη στιγμή κυμαίνεται γύρω στο 7%, ενώ το κατά κεφαλήν εθνικό εισόδημα αυξήθηκε κατακόρυφα από τα 6.430$ το 2002 σε 11.600 $ σήμερα. Τέλος, το χρηματιστήριο της Αργεντινής αυξήθηκε από τις 200 μονάδες που ήταν όταν έγινε η χρεοκοπία σε περισσότερες από 1000 μονάδες σήμερα και οι εξαγωγές ακολούθησαν παρόμοια πορεία.

Η ελληνική οικονομία διάλεξε αντίθετα να κρύψει τη χρεοκοπία στην οποία περιήλθε το ελληνικό δημόσιο το 2010 και να εφαρμόσει μια περίεργη λογική που συνοψίζονταν στο ότι όταν έχεις ένα μεγάλο χρέος μη βιώσιμο «πάρε και άλλα δανεικά για να το αποπληρώσεις».

Με αυτόν τον τρόπο όταν τα δημοσιονομικά γενικής κυβέρνησης κατέστησαν απαγορευτικό το δανεισμό με επιτόκια του δεκαετούς ομολόγου πάνω από 10% η κυβέρνηση κατέφυγε σε διακρατικό δανεισμό από την ΕΕ και σε δανεισμό από το ΔΝΤ.

Όταν οι αγορές διαπιστώσουν ότι ένα χρέος είναι ιδιαίτερα αυξημένο απαιτούν μεγαλύτερα επιτόκια για  να δανείσουν την κυβέρνηση. Ένα επιτόκιο 8 ή 10% σημαίνει ότι για μια αύξηση του δανεισμού λόγου χάρη ύψους 5 δις € το ελληνικό δημόσιο πρέπει να αποπληρώνει τόκους 450 με 500 εκ ευρώ ανά έτος γεγονός που αυξάνει το έλλειμα του προϋπολογισμού τόσο που στην ουσία προκαλεί μεγαλύτερο πρόβλημα παρά όφελος.

Γι’ αυτό το λόγο η ελληνική κυβέρνηση κατέφυγε στην τρόικα ή οποία δάνεισε την χώρα με 120 δις το 2010 και με 140 δις ευρώ το 2012 με 4,2% και με 1,5% αντίστοιχα ώστε να αναχρηματοδοτήσει τα παλιά δάνεια, δηλαδή τα ομόλογα που έληγαν την περίοδο 2010-2016. Από τις δύο δανειακές συμβάσεις των 260 δις € ένα ελάχιστον ποσό κατέληξε στην ελληνική οικονομία ενώ η συντριπτική του πλειοψηφία αναλώθηκε για την αναχρηματοδότηση του ελληνικού χρέους.

Ο χαμηλότοκος δανεισμός από την τρόικα βέβαια έφερε και τους όρους των δανειστών που συνοψίστηκαν στα «μνημόνια συνεργασίας» και που εξασφάλιζαν ότι ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής οικονομίας θα παρακρατούνταν μέσα από φορολογία για να καταστεί εφικτή η αποπληρωμή των δανείων.

Για τον μέσο Έλληνα αυτή η πολιτική λιτότητας σήμαινε ραγδαία αύξηση της φορολογίας και κατακόρυφη μείωση του διαθέσιμου εισοδήματός του με αποτέλεσμα τη μείωση της ζήτησης στην αγορά και την πτώχευση πολλών επιχειρήσεων. Και ενώ η ανεργία από 8,8% το 2010 έχει ανέλθει στο 26% για το σύνολο του ενεργού πληθυσμού και στο 55% για τους νέους και η ύφεση έχει ξεπεράσει το 25% για την εξαετία 2008-2014 αποφασίστηκε «εθελοντικό» κούρεμα του ιδιωτικού χρέους της Ελλάδας κατά 53,5% που συμπεριλαμβανομένων των τόκων άγγιζε σε ορισμένες περιπτώσεις το 75%.

Το PSI+[6] όπως ονομάστηκε όμως είχε μια παραδοξότητα. Όταν η Ελλάδα δεν μπορούσε να δανειστεί από τις αγορές το 2010 πολλά δισεκατομμύρια ευρώ ελληνικών ομολόγων διακρατούνταν στα χαρτοφυλάκια ξένων κεντρικών και εμπορικών τραπεζών καθώς σε μεγάλα hedge funds του εξωτερικού. Μια χρεοκοπία το 2010 θα σήμαινε τεράστιες απώλειες και αποσταθεροποίηση μέρους του τραπεζικού συστήματος την ΕΕ αφού θα έπρεπε και λογιστικά να καταγράψει τις απώλειες από τα ελληνικά ομόλογα που δεν θα αποπληρώνονταν. Σε εκείνη την κρίσιμη στιγμή η Ελλάδα επέλεξε να μην διαπραγματευτεί μια χρεοκοπία με καλύτερους όρους αλλά ζήτησε χρήματα από τον νεοσύστατο τότε EFSF δίνοντας δυο χρόνια περιθώριο στους ξένους θεσμικούς που κατείχαν ελληνικά ομόλογα να τα ξεφορτωθούν… Το ακόμα χειρότερο ήταν ότι αυτά τα ομόλογα που πουλούσαν σωρηδόν οι ξένοι όπως φάνηκε στη συνέχεια τα αγόραζαν οι ελληνικές τράπεζες και τα ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία.

Το αποτέλεσμα λοιπόν, όταν έγινε η απομείωση χρέους (PSI+) το Μάρτη του 2012 ήταν πρώτον να χρεοκοπήσουμε επίσημα ως οικονομία[7]. Δεύτερον, όταν μια οικονομία επιλέγει να χρεοκοπήσει αρνούμενη να πληρώσει μέρος των οφειλών της προς τους δανειστές φροντίζει να το κάνει με τέτοιο τρόπο ώστε το χρέος που απομένει να είναι βιώσιμο και να μην ελλοχεύει στη συνέχεια ο κίνδυνος μιας δεύτερης χρεοκοπίας. Στην περίπτωση της Ελλάδας το κούρεμα του χρέους έπληξε θανάσιμα τις τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία (και όχι τους δανειστές που είχαν πουλήσει τα ελληνικά ομόλογα) ενώ με την ίδια λογική της σύναψης νέους δανεισμού για τα παλαιότερα δάνεια η ελληνική κυβέρνηση έλαβε την ίδια μέρα που διέγραψε 105 δις χρέους επιπλέον 140 δις για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και την αναχρηματοδότηση των ομολόγων που έληγαν. Το χρέος από 155% του ΑΕΠ έφτασε στο 177% σήμερα που επίσης δεν χαρακτηρίζεται βιώσιμο.. Επίσης, διαγραφή χρέους γίνεται ώστε η φερεγγυότητα της ελληνικής οικονομίας να μην επιτρέπει σχόλια που θα αφορούσαν έξοδο της χώρας από τη ευρωπαϊκή νομισματική ένωση. Αντίθετα ο τρόπος που έγινε το PSI δε βοήθησε σε τίποτα προς αυτή την κατεύθυνση εφόσον οι φόβοι για grexit συνεχίζονται μέχρι και το 2015 ενώ πρωταγωνίστησαν και τις εκλογές του Ιουνίου του 2012. Παράλληλα το PSI δημιούργησε προβλήματα στα οικονομικά νοσοκομείων και πανεπιστήμιων που διακρατούσαν ελληνικά ομόλογα και ενώ άφησε ανέγγιχτα πολλά δις € ομολόγων που κατείχαν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και οι Κεντρικές Τράπεζες της Ευρώπης (ANFA)[8]  απομείωσαν την αξία των αποταμιεύσεων Ελλήνων μικροομολογιούχων οι οποίοι πολλές φορές είχαν λάβει πληρωμές του ελληνικού δημοσίου αναγκαστικά σε ΟΕΔ.

Επίσης, οι τράπεζες ανακεφαλαιόποιηθηκαν κατά 45 περίπου δις τα οποία το 2012 αποφασίστηκε να περιληφθούν στο δημόσιο χρέος. Τα χρήματα που δάνεισε ο ευρωπαϊκός μηχανισμός στήριξης στις τράπεζες δεν θεωρήθηκαν χρέος των τραπεζών που οι ίδιες θα αποπλήρωναν στο ESM (όπως έγινε στην Ισπανία) αλλά ενώ τα χρήματα τα έλαβαν οι τράπεζες, τα αποπληρώνει ο ελληνικός λαός και το ελληνικό δημόσιο (!)

Οι τράπεζες έχοντας πρόβλημα στην κεφαλαιοποίηση τους αλλά και λόγο της ακραίας ύφεσης στην οικονομία σταμάτησαν την παροχή ρευστότητας στην αγορά δημιουργώντας μεγάλα προβλήματα στην αναχρηματοδότηση του χρέους των επιχειρήσεων και κάνοντας αδύνατη την πρόσβαση σε κεφάλαια για νέες επενδύσεις. Η οικονομία συνέχισε να συρρικνώνεται ενώ οι πολιτικές για τόνωση των εξαγωγών έπεσαν στο κενό. Οι τιμές άρχισαν να υποχωρούν από το Ιανουάριο του 2013 με αποτέλεσμα το τέλμα του αποπληθωρισμού να φτάσει στο 2,5% μειώνοντας και άλλο τη ζήτηση αφού ο καταναλωτής γνωρίζει ότι αν πάρει τον επόμενο μήνα το ίδιο πριν θα το αγοράσει φτηνότερα. Ταυτόχρονα ο πληθωρισμό μειώνει τα κέρδη των επιχειρήσεων (τιμή επί ποσότητα) εφόσον μειώνει τις τιμές και αποτελεί μέγιστο αποθαρρυντικό παράγοντα για άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα.

Ακόμα, στην Ελλάδα από το 2010 έως το 2015 o βασικός μισθός μειώθηκε από τα 876 $ μεικτά σε 638 $ (590 €) ο μέσος μισθός μειώθηκε κατά περίπου 30% ενώ στη προσπάθεια να παρουσιαστούν τα πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα από το 2013 μειώθηκε η εφάπαξ καταβολή αποζημίωσης για συνταξιοδότηση κατά 30%, επιβλήθηκαν οριζόντιες μειώσεις σε μισθούς και συντάξεις, επιβολή νέων φόρων στην ακίνητη περιουσία (ΕΝΦΙΑ), συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας, μείωση των επιδομάτων ανεργίας και αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης και ομαδικές απολύσεις.

Στην Ελλάδα της ΕΕ και του ΔΝΤ είναι πλέον σύνηθες ο μέσος Έλληνας να μην έχει πρόσβαση σε πετρέλαιο θέρμανσης ή σε φάρμακα κυρίως το τμήμα του πληθυσμού που είναι μεγαλύτερο σε ηλικία και ζει με συντάξεις κάτω των 300€ ενώ το 23,1% ή (2.529.000 άτομα) αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο φτώχιας[9], ενώ το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ελλάδα μειώθηκε από την κρίση έως σήμερα από 23.400 $ σε 18.100$.

Πολλές φορές στην οικονομική πραγματικότητα οι λέξεις έχουν περιέργα και διφορούμενα νοήματα και κρυβουν άλλες φορές τον τρόμο και άλλες φορές τη λύτρωση… Χρεωκοπία ή μνημόνια λοιπόν;

Απλυτος

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ Αργεντινής

Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ Ελλάδας

Ελληνικό Δημόσιο Χρέος ως προς το ΑΕΠ

Δημόσιο Χρέος Αργεντινής ως προς το ΑΕΠ

Ρυθμός Πληθωρισμού Αργεντινής

Ρυθμός Πληθωρισμού στην Ελλάδα

Εξαγωγές Αργεντινής

Ελληνικές Εξαγωγές

Ισοτιμία Δολάριο-Πεσο

Δείκτης χρηματιστηριου Μποενος Αιρες

Ρυθμοί Ανάπτυξη Αργεντινής

ΑΕΠ Αργεντινής

Ανεργία στην Αργεντινή

Επιτόκια δανεισμού στην Ελλάδα για 10 έτη

Ελληνικό Δημόσιο Χρέος

Ελληνική Ανεργία

Βασικός Μισθός

Ελάχιστος Μισθός Αργεντινή (Πεσος)

---

[1] Τα στοιχεία προκύπτουν από databank της Παγκόσμιας Τράπεζας

[2] Πηγή Eurostat

[3] Πηγή Υπουργείο Οικονομικών της Αργεντινής

[4] Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος

[5] Στατιστική Υπηρεσία Αργεντινής

[6] Private Sector Involvement

[7] Η Standard and Poors ανακοινώνει επίσημα την ελληνικη χρεοκοπία http://www.standardandpoors.com/ratings/articles/en/us/?articleType=PDF&assetID=1245344437651

[8] Agreement on Net Financial Assets

[9] Ερευνα εισοδήματος και συνθηκών διαβίωσης των νοικοκυριών, ΕΛΣΤΑΤ, 2013