Η περιπέτεια της «διάσωσης» και η πορεία του δημοσίου χρέους

Tο 2009 και 2010, το χρέος διογκώθηκε ως αποτέλεσμα δύο παραγόντων (α) της αρχιτεκτονικής του ευρώ, που απαγορεύει ρητά τη στήριξη των κρατικών ομολόγων έναντι των κερδοσκοπικών πιέσεων των χρηματοπιστωτικών αγορών και

(β) την ανεξέλεγκτη λειτουργία των αγορών αυτών, που, αντιλαμβανόμενες τη δυσχερή θέση των ελληνικών ομολόγων, επωφελήθηκαν από τις κερδοσκοπικές ευκαιρίες που αυτό συνεπάγονταν.  Το παρακάτω διάγραμμα εμφανίζει τη διαφορά των αποδόσεων μεταξύ των ελληνικών και των γερμανικών ομολόγων δεκαετούς διάρκειας την περίοδο 1998-2010.  Η κάθετη αύξηση του κόστους δανεισμού του ελληνικού κράτους το 2009/2010είναι εμφανής.

Πηγή – Gibson H.D., S.G. Hall, G.S. Tavlas, 2011, The Greek financial crisis – Growing imbalances and sovereign spreads, WP 124, Bank of Greece, March

Αποκλειόμενων των κρατικών ομολόγων από τη σχετική αγορά, καθώς και του δανεισμού από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η δυνατότητα αναχρηματοδότησης του δημοσίου χρέους περιορίστηκε στην αύξηση των φορολογικών εσόδων.  Πράγματι, στις αρχές του 2010 αυξήθηκε ο ΦΠΑ δύο φορές διαδοχικά, φτάνοντας στο 23% από το 19%.  Προσφιλής εξάλλου μέθοδος των ελληνικών κυβερνήσεων, η είσπραξη εσόδων από την έμμεση φορολογία, αποφεύγοντας να θίξουν τη φορολόγηση των υψηλών εισοδημάτων, την εκτεταμένη φοροδιαφυγή, τον εφοπλιστικό κλάδο, κλπ.  Η πίεση όμως της αγοράς κρατικών ομολόγων, σε συνδυασμό με την αδυναμία αύξησης των εσόδων, οδήγησε το ελληνικό δημόσιο στην αγκαλιά των πιστωτών του!  Δηλαδή, των ευρωπαϊκών τραπεζών, ενεργούντων μέσω των αντίστοιχων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.

Η μέθοδος που επελέγη ήταν ο δανεισμός το 2010 και το 2012, παρά το γεγονός ότι το 2010 η έκθεση των ευρωπαϊκών τραπεζών στα ελληνικά κρατικά ομόλογα  ήταν πολύ μικρή σε σχέση με τα ομόλογα άλλων χωρών του ευρωπαϊκού νότου. Η ανησυχία δηλαδή της μετάδοσης των κερδοσκοπικών πιέσεων στα ομόλογα της Ισπανίας και της Ιταλίας, η συμμετοχή των οποίων στα χαρτοφυλάκια των γερμανικών και γαλλικών κυρίως τραπεζών ήταν μεγάλη, οδήγησε τις ευρωπαϊκές ηγεσίες στη λύση που επελέγη, την οποία η τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αποδέχθηκε χωρίς συζήτηση! 

Εως σήμερα έχει εισπραχθεί το ποσό των €214 δις (87% από την Ε.Ε. και 13% από το ΔΝΤ), ενώ απομένουν προς είσπραξη ακόμη €23 δις.   Από το ποσό αυτό, €73 δις προήλθαν από το δανεισμό του 2010 και €141 δις από εκείνο του 2012.

Ο πιο πάνω δανεισμός έγινε με την προϋπόθεση της άσκησης σκληρής δημοσιονομικής  πολιτικής, απορύθμισης της  αγοράς εργασίας κ.α. τομέων, ιδιωτικοποίησης της δημόσιας περιουσίας. Επί πλέον, οι όροι του δανεισμού - περιλαμβανόμενης της αναδιάρθρωσης του δημοσίου χρέους - αντί να ελαφρύνουν, επιβάρυναν ακόμη περισσότερο την υπερχρέωση του δημοσίου. 

Ειδικότερα, το 2010 συνάφθηκαν διμερείς συμβάσεις βραχυπρόθεσμου δανεισμού (τριετίας) με τις άλλες χώρες της ευρωζώνης (εκτός Σλοβακίας, Ιρλανδίας, Πορτογαλίας) με επιτόκιο  5%.  Πρόκειται για όρους αγοράς, επωφελείς για τους δανειστές.  Για παράδειγμα, η Γερμανία είχε έσοδα ύψους €320 εκατ. από τον εκτοκισμό του δανείου προς Ελλάδα την περίοδο 2010-2012. 

Το 2012 συνάφθηκε νέο πακέτο, αυτή τη φορά με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, το οποίο εκδίδει ομόλογα, με την εγγύηση των κρατών μελών της Ε.Ε.[2].  Η διάρκεια του δανείου ήταν και πάλι τριετής και το επιτόκιο ορίσθηκε ως το άθροισμα των δαπανών του ΕΤΧΣ πλέον της αμοιβής του.  Εκτιμάται σήμερα σε περίπου 2%. 

Οι πιο πάνω επαχθείς όροι ελάφρυναν μόλις τον Νοέμβριο 2012, όταν συμφωνήθηκε η μείωση του επιτοκίου και η επιμήκυνση των δανείων του 1ου πακέτου κατά 15 έτη και η αναβολή πληρωμής τόκων του δανείου του 2ου πακέτου κατά 10 έτη.  Σε αντιστάθμισμα, συμφωνήθηκε η κατά προτεραιότητα εξόφληση των πιστωτών μέσω ειδικού λογαριασμού από τις εκάστοτε δόσεις του δανείου, καθώς και από τυχόν πρωτογενή πλεονάσματα.  Επί πλέον, όρος του 2ου πακέτου ήταν η αναδιάρθρωση του χρέους με (1) την ανταλλαγή παλαιών ομολόγων με νέα & (2) την επαναγορά των νέων ομολόγων.  

Σε ό,τι αφορά στην ανταλλαγή ομολόγων, σημειώνεται ότι αφορούσε στο 57% του χρέους (εγχώριοι επενδυτές 27% + ξένοι επενδυτές 30%).   Πράγματι, μέχρι τον Απρίλιο 2012 αντηλλάγησαν ομόλογα συνολικής αξίας €199,2 δις (96,9% συν. ομολόγων) με νέα αξίας €62,4 δις, καθώς και με ομόλογα ΕΤΧΣ αξίας 29,7.  Όμως, το κόστος ανταλλαγής έφθασε στο ποσό των  €93,5 δις (πλέον της αξίας των νέων ομολόγων), λόγων των ‘κινήτρων’ που δόθηκαν στους ομολογιούχους.  Συνεπώς το καθαρό όφελος ήταν πολύ μικρότερο.  Επίσης, τα νέα ομόλογα υπόκεινται στο Βρετανικό δίκαιο, πράγμα το οποίο περιορίζει την δυνατότητα κινήσεων του δημοσίου στο μέλλον. Τέλος, μικρός αριθμός επενδυτών δεν συμμετείχε (€6,4 δις) στην ανταλλαγή.

Η ανταλλαγή των ομολόγων εξάλλου δοκίμασε την αγορά των ασφαλίστρων κινδύνου (παράγωγα προϊόντα γνωστά ως creditdefaultswaps), η οποία προς ανακούφιση των χρηματοπιστωτικών αγορών, ‘άντεξε’.  Υπενθυμίζεται ότι η αγορά των ασφαλίστρων κινδύνου, μαζί με τις εταιρίες αξιολόγησης τίτλων (τις περίφημεςcreditratingagencies), ήταν οι κύριοι μοχλοί πίεσης, που εκτόξευσαν το κόστος δανεισμού του ελληνικού δημοσίου το 2009/2010.  Εν προκειμένω, η ανταλλαγή ομολόγων ερμηνεύτηκε ως ‘πιστωτικό γεγονός’, επιφέροντας των εξαργύρωση των CDS με το ποσό των μόλις €2,5 δισ. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ε.Κ.Τ., αν και κατείχε το 16.3% των ελληνικών κρατικών ομολόγων τον Φεβρουάριο 2012, δεν συμμετείχε στην ανταλλαγή.  Αντίθετα αποκόμισε κέρδη από την είσπραξη της ονομαστικής αξίας των ομολόγων κατά τη λήξη τους, ενώ συμφώνησε να επιστρέφει στην Ελλάδα τη σχετική διαφορά μόνο τον Νοέμβριο 2012.

Σχετικά με τη δεύτερη αναδιάρθρωση του χρέους, χρησιμοποιήθηκε το ποσό των €11,3 δις από το δεύτερο δάνειο για την επαναγορά ομολόγων αξίας €31,9 δισ. Η τιμή επαναγοράς δεν ορίσθηκε εκ των προτέρων, με αποτέλεσμα να αυξηθεί κατά τουλάχιστον 20% μετά την ανακοίνωση της πρόθεσης επαναγοράς, επιβεβαιώνοντας την παρατήρηση ότι η επαναγορά χρέους ωφελεί τους πιστωτές.  Η συμμετοχή των ελληνικών τραπεζών έφθασε στο ποσό των €17 δις (53%) και αντισταθμίστηκε από ανάλογη χρηματοδότηση από το δεύτερο δάνειο. 

Συνολικά, η αναδιάρθρωση του χρέους ΔΕΝ το κατέστησε βιώσιμο, για τους εξής λόγους.

1.      Καθυστέρησε πολύ από την έναρξη της κρίσης (2009/2010)
2.      Δεν περιέλαβε το σημαντικό τμήμα των ομολόγωντης ΕΚΤ
3.      Στηρίχθηκε σε ακριβό δανεισμό
4.      Δεν εξασφάλισε τους καλύτερους δυνατούς όρους ανταλλαγής/ επαναγοράς των ομολόγων προς όφελος του δημοσίου

Επιπλέον, η εκταμίευση των δανείων ακολουθεί την μέθοδο του ‘καρότου και του μαστίγιου’, υπόκειται δηλ. στον εκβιασμό που ασκεί η Τρόϊκα κατά τον τακτικό έλεγχο εκπλήρωσης των Μνημονιακών υποχρεώσεων.  Ετσι, το πρώτο δάνειο εκταμιεύθηκε σε 6 δόσεις και το δεύτερο σε 7.  Ενδιάμεσα, η κυβέρνηση υποχρεώνεται στην έκδοση βραχυπρόθεσμων, υψηλότοκων τίτλων, των ΕΓΕΔ (έντοκα γραμμάτια του ελληνικού δημοσίου), των οποίων το επιτόκιο υπερβαίνει το 4%, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη τον αρνητικό σήμερα πληθωρισμό.  Η σύνθεση του δημοσίου χρέους πριν και μετά από την αναδιάρθρωση έχειως εξής.

Σύνθεση δημοσίου χρέους Φεβρουάριος 2012 - Σύνθεση δημοσίου χρέους Δεκέμβριος 2012

     

Πηγή: WP13-8,  Peterson Institute for International Economics, Aug 2013

Η υφιστάμενη διάρθρωση του δημοσίου χρέους συνεπάγεται την μετακύλιση του χρηματοπιστωτικού κινδύνου που ενέχουν τα ελληνικά κρατικά ομόλογα από το χρηματοπιστωτικό σύστημα (ομολογιούχους επενδυτές) στους φορολογούμενους τόσο της Ελλάδας, όσο και των άλλων χωρών της ευρωζώνης, οι οποίοι είναι οιεγγυητές των διμερών δανείων, καθώς και των ομολόγων που εκδίδει το ΕΤΧΣ.  

Συνολικά, ως αποτέλεσμα της ως άνω ‘διάσωσης’, το δημόσιο χρέος της Ελλάδας ακολουθεί πορεία κατακόρυφης αύξησης, τόσο σε απόλυτα μεγέθη, όσο και σε σχέση με το ΑΕΠ, όπως φαίνεται στα πιο κάτω διαγράμματα.  Παρατηρούμε εξάλλου ότι οι  αναδιαρθρώσεις του 2012 με όρους που ωφέλησαν τους δανειστές ανέκοψαν την πορεία αυτήελάχιστα και μόνο προσωρινά.  Εξάλλου, η λιτότητα και τα ‘διαρθρωτικά μέτρα’ των Μνημονίων βύθισαν την οικονομία και μεγάλο μέρος της κοινωνίας σε μακροχρόνιο τέλμα, πράγμα το οποίο αντανακλάται στηδραματική αύξηση του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Ακαθ. Χρέος Γεν. Κυβέρνησης (δις ευρώ) Ακαθ. Χρέος Γεν. Κυβέρνησης (% ΑΕΠ)

Πηγή - AMECO

Το δημοσιονομικό αδιέξοδο της Ελλάδας συνεχίζεται.  Σημειώνεται ότι στόχος των συμφωνιών ‘διάσωσης’ είναι η μείωση του χρέους προς το ΑΕΠ στο 124% το 2020 και στο 110% το 2022, όρια τα οποία θεωρούνται ‘βιώσιμα’, τα οποία δηλαδή θα επιτρέψουν τον εκ νέου δανεισμό της από τις χρηματοπιστωτικές αγορές.  Στον  Προϋπολογισμό 2014 όμως επισημαίνεται ότι‘… οι αποδόσεις των υφιστάμενων κρατικών τίτλων παραμένουν υψηλές … διατηρώντας υψηλό το κόστος δανεισμού και καθυστερώντας την επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές’.  Εξάλλου, σύμφωνα με το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής, ‘… το χρέος δεν πρόκειται να τεθεί σε τροχιά μείωσης και να γίνει «βιώσιμο» ως το 2020 ή 2022 αποκλειστικά με εθνικές προσπάθειες αποταμίευσης (=δημιουργίας πρωτογενών πλεονασμάτων και ιδιωτικοποιήσεις), χωρίς οποιαδήποτε αναδιάρθρωση (=νέο «κούρεμα») ή και αναδιάταξη (=επιμήκυνση των περιόδων αποπληρωμής χρεών) και άλλες διευκολύνσεις’.

Εφόσον η χώρα μας παραμένει στην Ευρωζώνη και εφόσον οι βασικοί παράμετροι της τελευταίας δεν μεταβάλλονται, το ζήτημα των παραπέρα χειρισμών του δημοσίου χρέους αποκτά καίρια σημασία.  Τα μαθήματα που διδάσκει η μέχρι σήμερα εμπειρία είναι τα εξής.  Πρώτον, πάγωμα της καταβολής τοκοχρεωλυτικών δόσεων για όσο διάστημα η οικονομία παραμένει σε ύφεση.  Δεύτερον, διαχωρισμό της αντιμετώπισης του χρέους από την πολιτική λιτότητας και τις ‘διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις’, ήτοι την απορρύθμιση της οικονομίας.  Η μόνη έξοδος από την κρίση περνά μέσα από την ανάκαμψη.Τρίτον,διαγραφή όσο το δυνατόν μεγαλύτερου μέρους του χρέους, για τη διαπίστωση του οποίου πρέπει να συσταθεί διεθνής επιτροπή ελέγχου του χρέους. Τέταρτον,απόρριψη νέου δανεισμού με οποιουσδήποτε όρους! 

Συνολικά, τα αδιέξοδα της ελληνικής οικονομίας σήμερα είναι μεγαλύτερα από εκείνα του 2009/2010, όταν η παγκόσμια κρίση είχε προκαλέσει ύφεση πολύ μικρότερη από εκείνη που προκάλεσαν τα μνημόνια και η πολιτική λιτότητας μετά από τον Μάϊο 2010.   Σήμερα η Ελλάδα είναι η χώρα με την μεγαλύτερη ανεργία, υπερχρέωση και φτώχεια των νοικοκυριών στην Ευρώπη των 28 χωρών.  Το δημοσιονομικό δεν είναι παρά το σύμπτωμα μιας κοινωνίας και οικονομίας που βυθίζεται.  Η αντιστροφή των όρων κατανόησης του προβλήματος αποτελεί προϋπόθεση για την αντιμετώπισή του.

Πηγη: http://tvxs.gr/news/synergates/i-peripeteia-tis-%C2%ABdiasosis%C2%BB-kai-i-poreia-toy-dimosioy-xreoys-tis-marikas-fragkaki