Το μυστήριο του θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Αν και τον τελευταίο καιρό οι εικασίες και τα στοιχήματα αφορούν κυρίως τον ένοικο του τάφου με τoυς υποψήφιους να αυξάνουν συνεχώς, δεν είναι λίγες οι φορές που ο μεγάλος στρατηλάτης έχει βρεθεί ανά τους αιώνες στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος εγείροντας συζητήσεις, αμφισβητήσεις και πολλούς μύθους κυρίως για τον θάνατό του.

Γράφει η Νίκη Παπάζογλου

Παρά το αναπάντητο για χρόνια ερώτημα της γοργόνας αν ζει ο Μέγας Αλέξανδρος, οι εκδοχές για το τέλος της ζωής του, αποτελώντας για χρόνια αντικείμενο αντιπαραθέσεων, ιστορικών καταγραφών και δοξασιών, παρουσιάζονται πολυάριθμες. 

Κάποιοι ενστερνίζονται ως αιτία την ασθένεια, άλλοι επιμένουν στην δολοφονία ενώ δεν είναι λίγοι κι εκείνοι που κάνουν λόγο για ηθελημένη ή κατά λάθος υπέρμετρη κατανάλωση ποτού. Η αλήθεια βέβαια παραμένει ανεξερεύνητη. Ποια είναι όμως τα σενάρια και οι θεωρίες ιστορικών που προσπαθούν ανά τους αιώνες να φωτίσουν αυτό το μυστήριο;

Το μαρτυρικό τέλος

Ο Μέγας Αλέξανδρος άφησε την τελευταία του πνοή το 323 π.Χ στη Βαβυλώνα. Σύμφωνα με τον αρχαίο ιστορικό Διόδωρο όλα ξεκίνησαν όταν ο Αλέξανδρος ήπιε άκρατον οίνο σε ένα συμπόσιο και λίγο μετά ασθένησε.

Σύμφωνα και με τα γραπτά του Πτολεμαίου, που παραμένουν αμφισβητούμενα παρόλο που ο Αρριανός και ο Πλούταρχος τα επικύρωσαν ως την πιο αξιόπιστη καταγραφή των τελευταίων ημερών του Αλέξανδρου, μόλις επέστρεψε από το συμπόσιο ανέβασε υψηλό πυρετό, ένιωσε έντονους πόνους, ναυτία, βραδυκαρδία, υπόταση και σοβαρή μυϊκή αδυναμία και μέσα σε 12 μέρες οδηγήθηκε σε παραλυτική κατάσταση. Δεν μπορούσε ούτε να μιλήσει, ούτε να κινηθεί. Έτσι αποχαιρέτησε τα στρατεύματά του κουνώντας μόνο τα βλέφαρα και πέθανε σε ηλικία μόνο 32 ετών. 

Ασθένεια

Επικρατέστερη για τους ιστορικούς εκδοχή φαίνεται να είναι η ασθένεια. Μεταξύ των ιατρικών «σεναρίων» που έχουν κατά καιρούς προταθεί για τον θάνατό του, είναι η σωρευτική επίπτωση από προηγούμενα τραύματά του σε μάχες (με τελική συνέπειά την οριστική κατάρρευσή του), οι επιπλοκές από την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (που οδήγησαν σε ηπατίτιδα και οξεία παγκρεατίτιδα), η κατάθλιψη, κάποια οργανική ανωμαλία εκ γενετής, καθώς επίσης και το ανθυγιεινό περιβάλλον της Βαβυλώνας, στο οποίο ήλθε να προστεθεί κάποια λοίμωξη λόγω ελονοσίας, τυφοειδούς πυρετού ή άλλης ασθένειας που οφειλόταν σε ιό ή παράσιτο.

Το 1996, ο Eugene Borza, ιστορικός που ειδικεύεται στην αρχαία Μακεδονία, σε ένα συμβούλιο του Πανεπιστημίου του Maryland, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Αλέξανδρος πέθανε από τυφοειδή πυρετό.

Μερικά χρόνια αργότερα, το 2004, έρχεται στο προσκήνιο το αρσενικό, με το βιβλίο του μυθιστοριογράφου, Paul Doherty, το οποίο δίνει έμφαση σε ένα μακάβριο κομμάτι των στοιχείων που αναφέρει ο Πλούταρχος και αργότερα ο Ρωμαίος συγγραφέας Quintus Curtius: το σώμα του Αλέξανδρου δεν διασπάστηκε, ακόμη και μετά την έκθεσή του, εν είδει προσκυνήματος, στις καλοκαιρινές θερμοκρασίες της Βαβυλώνας για περισσότερο από μια εβδομάδα. Ο Doherty αναφέρει τοξικολογικές μελέτες του 19ου αιώνα, για να δείξει ότι η δηλητηρίαση με αρσενικό μπορεί να οδηγήσει σε μουμιοποίηση. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να ελεγχθεί, καθώς δεν γίνεται να υπάρξουν δοκιμές.

Η ελονοσία, η ευλογιά και η λευχαιμία, είναι κάποιες άλλες πιθανές εκδοχές, ενώ ο αλκοολισμός, η μόλυνση απ΄ το τραύμα στον πνεύμονα, από μάχη στη Νότια Ασία το 325 πΧ, και το πένθος, εξαιτίας του θανάτου του στενού του φίλου Ηφαιστίωνα λίγους μήνες νωρίτερα, θεωρούνται εξίσου πιθανοί παράγοντες επιπλοκής.

Η πιο πρόσφατη βέβαια εκδοχή, την οποία εκφράζουν αμερικανοί ερευνητές βασιζόμενοι σε αποσπάσματα του Πλούταρχου, θέλει τον Μέγα Αλέξανδρο να προσβλήθηκε από τον ιό του Δυτικού Νείλου. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο απόσπασμα, ο μεγάλος ηγέτης είδε λίγες εβδομάδες πριν τον θάνατό του ένα σμήνος από κοράκια - πτηνά ιδιαιτέρως ευπαθή στον ιό - τα οποία τσιμπούσαν το ένα το άλλο και έπεφταν νεκρά στο έδαφος. Με αφετηρία αυτά τα γεγονότα ο John Marr του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια στο Ρίτσμοντ και ο Charles Calisher του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Κολοράντο στο Κόλινς, έλεγξαν την ιδέα τους καταχωρώντας τα συμπτώματα της νόσου του Μεγάλου Αλέξανδρου ( δύσπνοια πυρετός εξάνθημα) και την εμφάνιση των κορακιών σε ένα διαγνωστικό πρόγραμμα που ονομάζεται GIDEON (Παγκόσμιο Δίκτυο Λοιμωδών Νοσημάτων και Επιδημιολογίας) και επιβεβαίωσαν, σύμφωνα με τους ίδιους, αυτές τις υποψίες.

Βέβαια η αντικρουόμενη άποψη ισχυρίζεται πως την περίοδο του θανάτου του δεν είχαν καταγραφεί επιδημίες ελονοσίας και πυρετού. 

Δηλητήριο

Η δεύτερη αρκετά διαδεδομένη θεωρία ανάμεσα σε εκείνες που κατά καιρούς έχουν δει το φως της δημοσιότητας σχετικά με τον μυστηριώδη θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, είναι πως ο μεγάλος στρατηλάτης έπεσε θύμα δηλητηρίασης, με πολλαπλές θεωρίες αφ’ ενός σχετικά με το όπλο και αφ’ ετέρου σχετικά με τον δράστη

Το όπλο 

Οι ουσίες που πιθανώς χρησιμοποιήθηκαν από τους εχθρούς του Αλεξάνδρου για την εξόντωσή του, είναι πολλές, με πιο πρόσφατη εκείνη που έριξε στο τραπέζι ο Νεοζηλανδός τοξικολόγος Λίο Σκεπ, ένας από τους κορυφαίους του κλάδου.

Μετά από δέκα χρόνια μελέτης ιστορικών και άλλων αναφορών που υπάρχουν για τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου ο Νεοζηλανδός Λίο Σκεπ και η ερευνητική του ομάδα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι για τον θάνατο του Αλέξανδρου δεν μπορεί να ευθύνεται κάποιο γνωστό δηλητήριο όπως το αρσενικό ή η στρυχνίνη, τα οποία έχουν προταθεί στο παρελθόν ως «δολοφόνοι» του Μακεδόνα Βασιλιά αφού τα δηλητήρια αυτά θα είχαν δράσει πολύ πιο επιθετικά και κυρίως πολύ πιο γρήγορα από ό,τι συνέβη στην περίπτωση του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ως πιο πιθανός ένοχος λοιπόν κρίθηκε ένα δηλητηριώδες φυτό, με την επιστημονική ονομασία Veratrum album, που ανήκει στην οικογένεια των κρίνων και είναι γνωστό ως λευκός ελλέβορος. Οι ερευνητές πιθανολογούν ότι ο Αλέξανδρος ήπιε οίνο που περιείχε το εν λόγω φυτό και του προκάλεσε έναν αργό και επώδυνο θάνατο. Τον ελλέβορο χρησιμοποιούσαν συχνά οι αρχαίοι Έλληνες ως βότανο κατά του εμετού και σύμφωνα με τους ερευνητές ήταν σε θέση να επιφέρει τον θάνατο, και μάλιστα με τα ίδια χαρακτηριστικά (π.χ αργή δράση) και τα συμπτώματα που είχε ο Μέγας Αλέξανδρος.

Πάντως ακόμα και ο ίδιος ο Νεοζηλανδός τοξικολόγος παραδέχτηκε πως ασχέτως με τη μεγάλη έρευνά του πάνω στο ζήτημα, το συμπέρασμά του δεν μπορεί παρά να είναι μια ακόμα θεωρία, καθώς η πραγματική αιτία θανάτου δεν μπορεί να αποδειχτεί. «Ποτέ δεν θα ξέρουμε με σιγουριά», τόνισε.

Ο δράστης

Έλληνες και Ρωμαίοι ιστορικοί υπέδειξαν ως ένοχο τον Αντίπατρο, στρατηγό του Φιλίππου, ο οποίος βρισκόταν σε δυσμένεια και είχε μόλις αντικατασταθεί από τον Αλέξανδρο. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, ο Αντίπατρος χρησιμοποίησε μια άγνωστη αλλά εξαιρετικά θανατηφόρο τοξίνη από τον ποταμό Στύγα. Η θεωρία που για πολλούς αποτέλεσε έναν ακόμα θρύλο ενισχύθηκε σημαντικά το 2010 όταν έρευνα που παρουσιάστηκε στη Βαρκελώνη έδειξε ότι στον ασβεστόλιθο γύρω από τον ποταμό εκείνη την εποχή μπορούσε να αναπτυχθεί ένα θανατηφόρο βακτήριο, με 

το όνομα calicheamicin, το οποίο στο πέρασμα των αιώνων εξαφανίστηκε.

Η θεωρία -συνωμοσίας- που λέει ότι ο δολοφόνος προέρχεται από τις τάξεις των στρατηγών του Αλέξανδρου είναι αρκετά διαδεδομένη κι έχει ιστορικά ερείσματα, δεδομένου ότι δύο χρόνια νωρίτερα στην Ινδία, ακόμα και υψηλόβαθμοι αξιωματικοί είχαν στηρίξει την άρνηση του στρατού να προελάσει προς τον Γάγγη -σε μια ανταρσία που για πολλούς ιστορικούς στάθηκε η αρχή του τέλους του Μεγαλέξανδρου.

Σημαντικό ρόλο στη διάδοση αυτής της ιδέας στο ευρύ κοινό έπαιξε και η ομώνυμη ταινία του Oliver Sone. Στον επίλογο του έργου ο Antony Hopkins διηγείται χαρακτηριστικά: «Η αλήθεια είναι ότι εμείς τον σκοτώσαμε. Με την σιωπή μας συναινέσαμε γιατί δεν μπορούσαμε να συνεχίσουμε άλλο». Λίγο αργότερα ο Πτολεμαίος διατάζει τον γραφιά να σβήσει τα λόγια του και υπαγορεύει : «Θα γράψεις ότι πέθανε από ασθένεια τελείως αποδυναμωμένος». 

Γυναίκες δηλητήριο

Ένα άλλο κομμάτι θεωριών που ενστερνίζονται την δολοφονία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί λίγο πιο ροζ, αφού αποδίδει την ενοχή σε κάποια από τις γυναίκες του Αλεξάνδρου. 

Επικρατέστερη ύποπτη φαίνεται να είναι η Ρωξάνη -νεαρή εξωτική καλλονή, την οποία είχε παντρευτεί, πριν την κόρη του Δαρείου, Στάτειρα και την κόρη του Αρταξέρξη, Παρυσάτιδα, κι ενώ είχε ένα γιο με την ερωμένη του, Βαρσίνη, η οποία είναι η δεύτερη υποψήφια δολοφόνος, για ευνόητους λόγους. 

Το County Regional Poison Center του Λος Άντζελες, στο οποίο ο συγγραφέας Graham Phillips, απαρίθμησε τα συμπτώματα του Αλέξανδρου, υποστηρίζει πως μόνο η στρυχνίνη θα μπορούσε να τον έχει σκοτώσει, ενώ υποδεικνύει ως μοναδικό άτομο που θα μπορούσε να είχε πρόσβαση στη στρυχνίνη και κίνητρο για να σκοτώσει τον Αλέξανδρο την πρώτη σύζυγό του Ρωξάνη. Αυτή η άποψη, που διαδόθηκε έντονα και κατά τον 17ο αιώνα με την αγγλική τραγωδία «The Rival Queens», δεν στηρίζεται σε βάσιμες αποδείξεις. Το ίδιο και εκείνη που θέλει ως φόνισσα την «αστεφάνωτη» Βαρσίνη με κίνητρο την ζήλια…

Μύθοι και θρύλοι

Πέραν όμως της επιστημονικής ανάλυσης και των παραπάνω εκδοχών της τόσο η ζωή και ο θάνατος όσο και η ίδια φυσιογνωμία του μεγάλου στρατηλάτη απασχόλησαν την κοινή γνώμη εμπνέοντας την τόσο ώστε να δημιουργήσει πλειάδα λαϊκών μύθων και θρύλων, κάποιοι από τους οποίους μάλιστα αποδομούν την ιστορική μορφή του.

Ανάλγητος, υπερφίαλος, μέθυσος, ημιπαρανοϊκός σχεδόν, ακόμη και «άξεστα δεισιδαίμων» είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που του αποδόθηκαν από κάποιους αναθεωρητικούς «ιστορικούς», ενώ δεν έλειψαν και οι ακρότητες που συνέκριναν τον Αλέξανδρο με τον Τζένγκις Χαν, τον Αττίλα, τον Ναπολέοντα και τον Χίτλερ. Ήδη οκτώ αιώνες πριν ο Δάντης τον είχε τοποθετήσει στην «Θεία Κωμωδία» του στον έβδομο κύκλο της Κόλασης να βασανίζεται σε ένα ποτάμι μαζί με τον Αττίλα. 

Επόμενο ήταν βέβαια μια τέτοια μορφή όχι απλώς να μυθοποιηθεί στη λαϊκή φαντασία αλλά να αποκτήσει υπερβατικές διαστάσεις. Αμέτρητα χρονικά, ποιήματα και θεατρικά έργα έχουν πρωταγωνιστή τον Αλέξανδρο όπως και πολλοί πίνακες και μινιατούρες, εμπνευσμένες από πραγματικά ή φανταστικά περιστατικά της ζωής του, έχουν εμφανιστεί από τη Μογγολία ως την άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Στην κουλτούρα των Περσών φέρεται με το όνομα Σικαντέρ, ενώ οι Άραβες τον αποκαλούν Ισκαντάρ ή Ισκαντέρ. Στο Κοράνι παρουσιάζεται ως ο βασιλιάς που κατασκεύασε πύλες προκειμένου να προστατεύονται οι άνθρωποι από τους βαρβάρους Γωγ και Μαγώγ (που τους συναντούμε και στη Βίβλο, στην Παλαιά Διαθήκη και στην Αποκάλυψη). Κάποιοι θεωρούν ότι οι πύλες αυτές είναι οι Κασπίες Πύλες. Οι Πέρσες είδαν στο πρόσωπό του τον γιο ενός δικού τους μονάρχη και οι Βυζαντινοί άλλες φορές τον θεώρησαν ασκητή και άλλες άγιο. Ο δυτικός Μεσαίωνας τον ενέταξε στη χορεία των σπουδαίων ιπποτών και στην Αναγέννηση πολλοί πίνακες παριστάνουν περιστατικά από τη ζωή του. Στην Ανατολή γράφτηκαν κείμενα ακόμη και για τα όνειρα που υποτίθεται ότι έβλεπε, ενώ στη Δύση πλήθος έργων για τη ζωή του αποτελεί πηγή έμπνευσης μέχρι και σήμερα.

Ο Τζόναθαν Σουίφτ στα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ» βάζει τον ομώνυμο ήρωά του να συνομιλεί με το φάντασμα του Αλεξάνδρου. Ο Ρακίνας έγραψε το έργο «Alexandre le Grand», που ανέβηκε στη σκηνή το 1665, ενώ και πλήθος σύγχρονων έργων είναι εμπνευσμένα από τη ζωή του: η τριλογία της Μαίρης Ρενώ «Φωτιά από τον ουρανό», «Ο μικρός Πέρσης» και «Επιτάφιοι αγώνες», το «Cities of the Plain» του Κόρμακ Μακάρθι, η τριλογία «Μέγας Αλέξανδρος» του Βαλέριο Μάσιμο Μανφρέντι, που αποτελείται από τον «Γιο του ονείρου», την «Αμμο του Αμμωνα» και τα «Πέρατα του κόσμου», και τις «Αρετές του πολέμου» του Στίβεν Πρέσσφιλντ. 

Όσο για τον θάνατό του, σύμφωνα με βυζαντινό θρύλο είχε προβλεφθεί από την γέννηση ενός μωρού- τέρατος, το οποίο ήταν νεκρό στην ανθρώπινη μορφή του και ζωντανό στην τερατώδη. Όταν δε πέθανε, όπως ισχυρίζεται ένας άλλος θρύλος, και αφού είχε αφήσει την βασιλεία του «τῷ κρατίστῳ», δηλαδή «στον ισχυρότερο», στη συνέχεια μουμιοποιήθηκε και θάφτηκε σε ένα γυάλινο φέρετρο γεμάτο μέλι….

Βέβαια ισχυρότερος όλων παραμένει εκείνος που θέλει τη γοργόνα να προβληματίζει χιλιάδες θαλασσόλυκους ανά τους αιώνες με την αναπάντητη ερώτησή της.

Αν και οι εκδοχές είναι πολλές, σε γενικές γραμμές ο θρύλος αναφέρει πως ο Αλέξανδρος, μετά από πολλές δοκιμασίες, κατάφερε να προσεγγίσει το αθάνατο νερό, την ύπαρξη του οποίου είχε μάθει από σοφούς, όμως η αδερφή του το ήπιε κι έτσι εκείνος την καταράστηκε να γίνει γοργόνα. Από τότε μέχρι και σήμερα, η γοργόνα καθότι αθάνατη, τριγυρίζει στα πέλαγα αναζητώντας τον. 

Κατά μία άλλη εκδοχή, η αδερφή του Αλέξανδρου που έχυσε κατά λάθος το αθάνατο νερό, μεταμορφώθηκε σε γοργόνα από τον καημό της, ενώ σύμφωνα με μια τρίτη εκείνη ήταν που κατάφερε να το βρει και να του το πάει όμως ο Αλέξανδρος αρνήθηκε να το πιει και της το πρόσφερε. Έτσι το ήπιε εκείνη με αποτέλεσμα να γυρνά στα πέλαγα στην αιωνιότητα.

Όσοι, πάντως, μύθοι κι αν υπάρχουν σχετικά με το τι έγινε με τον Αλέξανδρο και το αθάνατο νερό και πώς γεννήθηκε η Γοργόνα, η κατάληξη είναι κοινή. Εκείνη γυρνά στις θάλασσες και τον αναζητά, ρωτώντας:

«- Ναύτη - καλεναύτη· ζει ο Βασιλιάς Αλέξαντρος;»...

Πηγη: http://www.newsbeast.gr//greece/arthro/754527/to-mustirio-tou-thanatou-tou-megalou-alexandrou/