Στην Αθήνα το χρηματιστήριο παρέμενε ανοιχτό, παρά την πτωτική του πορεία, χάρη στο χαμηλό όγκο συναλλαγών πράγμα που έκανε εύκολη τη χειραγώγησή του μέσω των τραπεζών που με τη σειρά τους προτρέπονταν από την κυβέρνηση σε μια προσπάθεια δημιουργίας κλίματος. Η κυβέρνηση αισιοδοξούσε, ο Ελ. Βενιζέλος μάλιστα έδινε «προσωπική διαβεβαίωση» ότι η Ελλάδα δεν θα επηρεαστεί από την κρίση χάρη στο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που εγκαινιάστηκε το 1928 και είχε καταστήσει την Ελλάδα ισχυρή οικονομικά και αν χρειαζόταν θα μπορούσε να ζητήσει τη συνδρομή των συμμάχων της.
Σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η ελληνική δεν μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση και έτσι η κρίση σύντομα εκδηλώθηκε στη μείωση των εξαγωγών (ιδίως των αγροτικών) και άρα στη μείωση των τιμών, της παραγωγής και των εισοδημάτων. Ο αριθμός των ανέργων μεταξύ του 1929 και 1932 υπερδιπλασιάστηκε και η κατάσταση χειροτέρευσε με τη μείωση του μεταναστευτικού συναλλάγματος και τη διακοπή της χρηματοδότησης από το εξωτερικό. Η κατάρρευση του Χρηματιστηρίου της Αθήνας ήλθε δύο περίπου χρόνια αργότερα και συνέπεσε, όχι τυχαία, με την εγκατάλειψη του «κανόνα χρυσού» από την Βρετανία (20/9/1931). Η ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να αποφευχθούν οι μαζικές αγορές χρυσού, που τότε διεξάγονταν στο χρηματιστήριο, αποφάσισε το προσωρινό (ετεροχρονισμένο) κλείσιμό του. Αλλά όπως συνήθως συμβαίνει στη χώρα μας, το προσωρινό διήρκεσε 15 μήνες! Ο Ελ. Βενιζέλος θεωρούσε ότι η Βρετανία σύντομα θα επανέφερε τη χρυσή βάση και ότι η δραχμή στο μεταξύ θα έπρεπε να παραμείνει ένα σκληρό νόμισμα ώστε η Ελλάδα να δείχνει σοβαρή χώρα πράγμα που θα καθησύχαζε τους δανειστές μας. Γι’ αυτό συνέδεσε τη δραχμή με το δολάριο που εξακολουθούσε να είναι προσδεμένο στον χρυσό. Το εύλογο ερώτημα που τίθεται είναι, αν η Βρετανία αλλά και οι ΗΠΑ (εγκατέλειψαν και αυτές τη χρυσή βάση τον Ιούνιο του 1933) δεν μπορούσαν να ασκήσουν πολιτική «σκληρού νομίσματος» που ήταν ταυτόσημη με την υιοθέτηση του κανόνα χρυσού, τότε πώς θα μπορούσε να την ασκήσει η Ελλάδα;
Όπως ήταν φυσικό, ακολούθησε υποτιμητική κερδοσκοπία, που η Τράπεζα της Ελλάδας (ΤτΕ), δυστυχώς, ακολουθώντας υποδείξεις της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ), αύξησε μόνο το επιτόκιο, χωρίς να επιβάλει άλλους περιορισμούς. Οι τράπεζες και οι κερδοσκόποι γενικότερα αγνοώντας το αυξημένο επιτόκιο της ΤτΕ αποσκοπούσαν στα υπερκέρδη που θα προέκυπταν από την αναμενόμενη υποτίμηση της δραχμής.
Στο μεταξύ οι επισκέψεις Ελ. Βενιζέλου (Ιανουάριος 1932) σε ξένες πρωτεύουσες εις αναζήτηση δανείων δεν τελεσφόρησαν, και στις 26/4/1932 η κυβέρνηση κήρυξε προσωρινό χρεοστάσιο και υποτίμηση (κατά 60%) της δραχμής. Ο Βενιζέλος παραιτήθηκε επιδιώκοντας το σχηματισμό οικουμενικής κυβέρνησης, πράγμα που δεν συνέβη, και στις εκλογές του Μαρτίου του 1933 ζήτησε «αυξημένες εξουσίες» προκειμένου να βγάλει τη χώρα από την κρίση. Ακολούθησε κυβέρνηση αντιπολιτευτικών κομμάτων, δύο απόπειρες πραξικοπήματος, επαναφορά της μοναρχίας, και εν τέλει η δικτατορία με την ανοχή, αν όχι την υποστήριξη των Φιλελεύθερων και των Λαϊκών της εποχής εκείνης.
Για να περιοριστούμε όμως στα οικονομικά, η εγκατάλειψη της πολιτικής σκληρού νομίσματος, η αναστολή πληρωμών τοκοχρεολυσίων στους ξένους δανειστές και πληρωμών μόνο μέρους (25%) των τόκων στις εγχώριες τράπεζες, η υποτίμηση της δραχμής και η ανοιχτή πτώχευση λειτούργησαν ευεργετικά για την οικονομία. Ειδικότερα, ενδυνάμωσαν τον ρόλο της ΤτΕ, η οποία μπορούσε πλέον να εφαρμόσει νομισματική και συναλλαγματική πολιτική, ενώ η μη εξυπηρέτηση του διεθνούς χρέους εξασφάλιζε, ως ένα βαθμό, τη συνέχιση της χρηματοδότησης των δημοσίων επενδύσεων. Η επιβολή δασμών ενίσχυσαν τη βιομηχανία, η οποία σημειωτέον αναπτυσσόταν με εντυπωσιακούς ρυθμούς, μεταξύ των υψηλότερων διεθνώς! Η αγροτική ανάπτυξη επίσης ενισχύθηκε σε σημείο που η χώρα να γίνεται αυτάρκης και το διαδεδομένο τότε συμψηφιστικό εμπόριο (κλήρινγκ) λειτούργησε ευεργετικά. Ταυτόχρονα, όπως δείχνουν τα διαθέσιμα στοιχεία, οι δημόσιοι προϋπολογισμοί ήταν ενίοτε πλεονασματικοί (πρωτογενώς).
Οι ομοιότητες που διαπιστώνονται με τη σημερινή πραγματικότητα είναι αναμφίβολα μεγάλες, αλλά μεγάλες είναι και οι διαφορές. Αν ξεκινήσουμε από τις ομοιότητες, διαπιστώνουμε ότι το ευρώ είναι το σκληρό νόμισμα (αντίστοιχο των νομισμάτων του κανόνα χρυσού) το οποίο και πάλι το υπερασπίζεται μία χώρα που δεν θα έπρεπε να το είχε υιοθετήσει εξαρχής, απεμπολώντας έτσι τη δυνατότητά της να ασκήσει νομισματική πολιτική. Ωστόσο, τη δυνατότητα άσκησης νομισματικής πολιτικής τη διατήρησαν ουσιαστικά για τον εαυτό τους οι οικονομικά ισχυρές χώρες. Σφιχτή νομισματική πολιτική είναι αυτό που πάντα υποστήριζαν οι χώρες αυτές και είναι η πολιτική που τώρα ουσιαστικά εφαρμόζουν εξυπηρετώντας έτσι τα συμφέροντά τους.
Στις διαφορές που διαπιστώνουμε είναι ότι η πολιτική της αυτάρκειας και του απομονωτισμού που τότε υιοθετήθηκε διεθνώς (καπιταλισμός ή σοσιαλισμός σε μία χώρα), σήμερα έχει πολύ μεγαλύτερο κόστος και δεν νοείται (ανοιχτά τουλάχιστον) η υιοθέτηση μιας τέτοιας πολιτικής, ίσως, για καμία χώρα. Στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1930 είχαμε σωρεία θεσμικών μεταβολών και στη συνέχεια πολιτικές τόνωσης της εγχώριας ζήτησης, με αποτέλεσμα την εκβιομηχάνιση και την αγροτική ανάπτυξη, σήμερα διαπιστώνουμε ότι στα 4 περίπου έτη μνημονιακών κυβερνήσεων δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά το θεσμικό περιβάλλον και οι όποιες μεταρρυθμίσεις που επιχειρήθηκαν απέτυχαν. Οι κυβερνήσεις επικεντρώθηκαν σε δημοσιονομικά μέτρα σε μια απέλπιδα προσπάθεια να εξυπηρετήσουν τα χρηματοδοτικά τους και άλλα κενά, αδιαφορώντας για την επίλυση μακροχρόνιων προβλημάτων. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται η αποβιομηχάνιση, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, η μετανάστευση ιδίως των νέων, η γήρανση του πληθυσμού, μεταξύ άλλων. Η φιλοσοφία των κυβερνώντων συνοψίζεται στο «μπόρα είναι και θα περάσει» γι’ αυτό αμέριμνοι (όχι κατ’ ανάγκην όλοι) συνεχίζουν τη συνήθη πολιτική τους.
Στο σημείο αυτό δεν μπορούμε να μην επισημάνουμε ότι η Αριστερά απέχει από το να έχει καταστρώσει μια εναλλακτική και ταυτόχρονα ρεαλιστική πολιτική αντιμετώπισης της κρίσης και των συνεπειών της. Η πολιτική της Αριστεράς μέχρι τώρα υπήρξε αυτή της άρνησης, μιας όμως ενστικτώδους πάρα διαλεκτικής άρνησης και άρα με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ουσιαστικά έχει συμμετάσχει στη συντήρηση του status quo. Η κοινωνία δεν μπορεί να επιστρέψει στο παρελθόν της, είναι βέβαιο ότι δεν πρέπει αλλά και δεν μπορούμε να επαναφέρουμε π.χ. δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς στην προ της κρίσης εποχή. Σήμερα στις προτάσεις των κυβερνώντων, η Αριστερά θα πρέπει να αντιπαραβάλει τις δικές της ολοκληρωμένες και λεπτομερώς επεξεργασμένες αντιπροτάσεις, πράγμα που σημαίνει ότι θα πρέπει να συγκρουσθεί με μερίδα υποστηρικτών της και όχι να συνασπιστεί μαζί τους δημιουργώντας έτσι ελπίδες ότι η παλιά δήθεν καλή εποχή είναι εφικτή. Συνεπώς, διαμορφώνεται ένα κλίμα σύγκλισης μεταξύ κυβερνόντων και Αριστεράς ώστε στο τέλος να μην γίνει τίποτε προς το καλύτερο.
Οι «μεταρρυθμίσεις» που συνήθως αναγγέλλονται από την κυβέρνηση αποσκοπούν κυρίως στην εξυπηρέτηση δημοσιονομικών στόχων και μόνο ως παράπλευρο αποτέλεσμα μπορεί να έχουν τη βελτίωση της υγείας, της παιδείας κ.λπ. Η εξυπηρέτηση των δημοσιονομικών στόχων, όμως, με το πέρασμα του χρόνου και υπό αυτές τις συνθήκες γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να επιτευχθεί και συνεπάγεται διαρκώς επιπρόσθετες θυσίες. Η τρέχουσα οικονομική κρίση στην Ελλάδα, στον έκτο της χρόνο, είναι η μακροβιότερη διεθνώς και με τις μεγαλύτερες σωρευτικές απώλειες εισοδήματος. Η διάρκεια, το βάθος και οι επιπτώσεις αυτής της κρίσης στη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού είναι βέβαιο ότι θα ήταν πολύ μικρότερες, αν από πολύ νωρίς είχαν ληφθεί θεσμικά μέτρα μακράς πνοής και όχι απλά δημοσιονομικά.
Λευτέρης Τσουλφίδης
Καθηγητής Ιστορίας Οικονομικής Σκέψης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου